ELMİ REDAKTORDAN

Azərbaycanda musiqi quruculuğunun banisi, dahi bəstəkar, görkəmli musiqi xadimi, publisist, dramaturq, maarifçi, müəllim, alim Üzeyir Hacıbəylinin qələminə məxsus «Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları» kitabı klassik ensiklopedik traktatlara əsaslanan nadir elmi tədqiqat əsəri olub, XX əsrin musiqili-ədəbi abidəsi kimi qiymətlidir.

Müəllif ilk dəfə olaraq, öz elmi tədqiqatında Şərq və Qərbin çoxəsrlik musiqi nəzəri fikir təcrübəsinə istinad edərək, Azərbaycan xalq musiqisinin lad sisteminin təsnifatını vermişdir.

Ü.Hacıbəylinin misilsiz xidməti ondan ibarətdir ki, Azərbaycan musiqisinin yazılışı zamanı o, qərbi-avropanın bərabər temperasiyalı notasiyasından istifadə edərək, mahiyyət etibarilə:

a) ənənəvi folklor nümunələrinin – muğamların, xalq mahnılarının, rəqslərin və s. qorunub saxlanmasına;

b) yeni professional musiqi janrlarının – opera, balet, simfonik muğamlar, kamera əsərlərinin yaranmasına;

v) Azərbaycan musiqi elminin – etnomusiqişünaslığın formalaşmasına;

q) Azərbaycan musiqisinin təbliği və dünya birliyinin mədəniyyət təbəqələrinə daxil olmasına şərait yaratmışdır;

d) Azərbaycan musiqisinə keçmişin mənəvi dəyərlərinin təsiri sayə- sində onun bədii ifadə vasitələrinin zənginləşməsini və nəticədə bütün sərhədləri aşıb keçən bu incəsənətin maksimum orijinallığını sübut etmişdir.

Ü.Hacıbəylinin «Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları» əsəri 1945-1985-ci illər ərzində bir neçə dəfə işıq üzü görsə də, hal-hazırda təqdim olunan kitabın yeni nəşri əvvəlkilərdən bir sıra cəhətlərilə fərqlənir. Belə ki, ilk dəfə olaraq, kitab latın qrafikasında çap edilir, not materialları da kompüterdə yenidən yığılmışdır. Nəşrin daha bir yeniliyi metodik tövsiyələrin əlavə olunmasından ibarətdir. Burada verilən şifahi ənənəli musiqi irsindən və bəstəkar yaradıcılığından nümunələr, testlər və biblioqrafik məlumat «Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları» fənninin tədrisi üçün zəruri vəsaitdir və Azərbaycan ladlarının daha dərindən mənimsənilməsinə xidmət edir.

Professor Fərhad Bədəlbəylinin təşəbbüsü ilə hazırlanan bu layihənin ən əsas yeniliyi ondan ibarətdir ki, burada ilk dəfə olaraq, Ü.Hacıbəylinin «Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları» kitabı elektron formatda təqdim olunur ki, bu da müasir tələblərə cavab verən bir cəhət kimi diqqətəlayiqdir. Bu baxımdan Ü.Hacıbəylinin «Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları» dərsliyini informasiya sisteminin müəyyən təbəqəsinə – elektron nəşrlərə aid etmək olar. Elektron kitab müstəqil tamamlanmış nəşr kimi, çap orijinalına uyğun olaraq, bütün məlumatları özündə saxlayır (səhifələr üzrə bölmələr, fəsillər, not nümunələrinin nömrələnməsi və s.) və elektron məhsulu kimi geniş spektrdə istifadə imkanları yaradır.

Elektron formasında məlumatların yayılması onun çap orijinalı ilə müqayisədə daha çox üstünlüyə malik olduğunu göstərir: birincisi, məlumatların daha yığcam saxlanmasına imkan verir, ikincisi, mütəşəkkil qaydada ünvanına çatdırır və başlıcası, hər dəfə genişləndirmək, əlavələr etmək, bəzən isə imkan daxilində rəqəmsal texnologiyalardan istifadə etməklə şəbəkə resurslarından məna çalarları blokunu çıxararaq manipulyasiya etmək imkanları verir.

Məhz Ü.Hacıbəylinin kitabının elektron nəşrinin müasir multmedia texnologiyaları şəbəkəsi vasitələrində tətbiq edilməsi sayəsində Azərbaycanda musiqi tədrisinin distant formasının, elektron dərsliklərinin hazırlanması (dərs vəsaiti, metodiki materiallar, fakultativ kurslar), virtual universitet dinləyicilərinin müstəqil işinin təşkilinin aktuallığı barədə məsələni irəli çəkmək yerinə düşərdi.

Elektron nəşr kimi Ü.Hacıbəylinin kitabı ənənəvi tədris dövrünün çərçivələrini genişləndirməyə imkan verir. Biliklərin ötürülməsi və qavranılması prosesində multimedia texnologiyalarından istifadə olunması (musiqi nümunələrinin səsləndirilməsi, hiper istinad, qrafik fayllar), nəinki çatdırma kanallarının müxtəlifliyini, hətta tələbənin hisslərinə təsir kanallarının müxtəlifliyini nəzərdə tutur.

Bu elektron nəşr təkcə məlumat ötürülməsi vasitəsi deyil, eyni zamanda ən müxtəlif praktikumlar, attestasiyalar, o cümlədən özünü attestasiya vasitəsidir. O, heç bir halda çap variantını əvəz etmir, lakin kitabın çatdıra bilmədiklərini həyata keçirə bilir. Nəhayət, o, yeni elektron kütləvi kommunikasiya vasitələrinin köməyilə müasir texnologiyaların tətbiqi və təhsilin «kompüter didaktika»sının formalaşması üçün şərait yaradır.

Ü.Hacıbəylinin «Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları» elektron nəşrinə daxil edilən «didaktik material» bölməsi müntəzəm olaraq yeniləşdirilən və «Musiqi Dünyası»nın «Musiqiçinin elektron kitabxanası», «Muğam ensiklopediyası» və digər məlumat bazalarından edilən əlavələr açıq informasiya sistemi kimi müəllif orijinalının arxitekturasını pozmur. Əksinə, informasiya texnologiyaları yeniliklərinin tətbiq olunması keyfiyyətcə yeni informasiya məhsullarının yaradılmasını stimullaşdırır, informasiyanın vizuallaşdırılması üfüqlərini, milli musiqi elminin, təhsilin və mədəniyyətin infrastrukturunu genişləndirir.

Kitabın elektron nəşrinin MP3 formatda təklif olunan musiqili illüstrasiyaları istifadəçiləri Azərbaycan musiqisinin rəngarəng dünyası, onun janr zənginliyi – xalq mahnıları, rəqslər, muğamlar, Azərbaycan bəstəkarlarının əsərləri ilə tanış edir. Bununla birlikdə bu janrlardan hər biri Azərbaycan xalq musiqisinin ladlarının əsas xüsusiyyətlərinə uyğun gəlir.

Ü.Hacıbəylinin kitabının elektron nəşri müəlliflik hüquqlarının və ənənəvi biliklərin Ümumdünya şəbəkəsində müdafiə problemlərini aktuallaşdırır. Belə ki, Ü.Hacıbəylinin kitabının elektron nəşrinin kiberməkanda geniş yayılması, çap nəşri faktının özünü təsdiq edərək gələcəkdə plagiatçılığın qarşısının alınmasına kömək edir.

Müasir dövrdə açıq cəmiyyətin («sərhədsiz cəmiyyətin») yaradılması bəşəriyyət üçün çox aktualdır. Onun formalaşmasının əsas şərti kimi təhsil sisteminin şəffaflıq və sərbəstlik prinsipləri əsasında təkmilləşdirilməsi, tədris prosesinin bütün iştirakçılarına bərabər imkanların yaradılması, informasiya və bilik resurslarından istifadə imkanlarının əldə edilməsi nəzərdə tutulur. Bu məsələ bütövlükdə Azərbaycan üçün, xüsusilə respublikanın aparıcı təhsil mərkəzlərindən uzaqda yerləşən regionları üçün böyük aktuallıq kəsb edir.

Ü.Hacıbəylinin «Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları» dərsliyi və elektron kitabı «public domain» (ümumistifadə) sırasına aid edilərək, elmi, tədris vəsaiti və maarifçi nəşr kimi oxucuların müstəqil olaraq Azərbaycanın ənənəvi musiqi irsi ilə tanış olmasına şərait yaradacaq, Şərq və Qərb musiqi elminin ideya və biliklərinin müasir qloballaşma dövründə dünya birliyində inteqrasiyasını gücləndirəcək.

Tariyel Məmmədov