BİRİNCİ HİSSƏ
ƏSAS CƏHƏTLƏR

III. AZƏRBAYCAN LADLARI SƏSQATARLARININ
QURULMA QAYDALARI

A. Əsas ladların səsqatarları

Bütün bu deyilənlərdən aydın olur ki, Azərbaycan ladları səsqatarlarının əsasını təşkil edən tetraxordlar aşağıdakı müxtəlif şəkillərdə olur:

1) 1 — 1 — 1/2 əsas
2) 1 — 1/2 — 1 əlavə
3) 1/2 1 — 1 əlavə
4) 1/2— 1— 1/2 əksildilmiş
5) 1/2 — 1 1/2— 1/2 artırılmış sekundalı.

Bu beş tetraxordun hər biri, nəzəri surətdə, birinci fəsildə qeyd etdiyimiz dörd üsuldan hər biri ilə birləşə bilər, lakin bu birləşmələrdən alınan 20 səsqatarının ancaq müəyyən qismi Azərbaycan ladlarını təşkil etməyə yarayır.

Əsas Azərbaycan ladlarını əmələ gətirmək üçün nəzərdə tutulan səsqatarında iki şərt gözlənilməlidir:

1) Quruluşda ciddi konsekvent qayda, yə'ni səsqatarları ardıcıl xalis kvartalar və ya xalis kvintalar, böyük və ya kiçik sekstalar sırasından təşkil olunmalıdır.
2) Səsqatarının pərdələri triton əmələ gətirməməlidir.

Əsas Azərbaycan ladlarının səsqatarını qurmaq üçün tetraxord seçərək onun hər pərdəsindən yuxarıya və ya aşağıya doğru xalis kvartalar və ya xalis kvintalar və i. a. qurmaq lazımdır. Əgər alınan səsqatarında triton yoxdursa, o, əsas Azərbaycan ladlarından birinin əsasını təşkil edə bilər.

1 — 1 — 1/2 formulu üzrə qurulmuş əsas tetraxordların birləşməsindən əmələ gələn səsqatarları.

 

Xalis kvartalar quruluşu

Əgər 1—1—1/2 formulası üzrə qurulmuş xalis tetraxordun hər pərdəsindən xalis kvartalar qurularsa, o zaman ardıcıl xalis kvartalar sırasından ibarət səsqatarı alınar; misal üçün:

Bu səsqatarı 1—1— 1/2 formulu üzrə qurulmuş və birinci üsul (qovuşuq birləşmə) ilə birləşmiş iki bərabər tetraxorddan ibarətdir. Bu səsqatarı Azərbaycan ladı «Rast»ın əsasını təşkil edir.

 

Xalis kvintalar quruluşu

Əgər əsas tetraxordun hər pərdəsindən xalis kvintalar qurularsa, o zaman ardıcıl xalis kvintalar sırasından ibarət səsqatarı alınar.

Bu səsqatarında triton olduğuna görə, o, Azərbaycan ladının əmələ gəlməsi üçün əsas o l a b i l m ə z (20-ci misala bax).

 

Kiçik sekstalar quruluşu

Əgər əsas tetraxordun hər pərdəsindən kiçik sekstalar qurularsa, o zaman ardıcıl kiçik sekstalar sırasından ibarət səsqatarı alınar; misal üçün:

Bu səsqatarı 1—1—1/2 formulu üzrə qurulmuş və üçüncü üsul ilə (orta yarımton vasitəsilə) birləşmiş iki bərabər əsas tetraxorddan ibarətdir. Əmələ gələn səsqatarı «Bayatı-Şiraz» ladının əsasını təşkil edir.

 

[ ƏSAS CƏHƏTLƏR: səhifələr 1 2 3 4 5 6 7 8 ]