İKİNCİ HİSSƏ

XALQ ÜSLUBUNDA AZƏRBAYCAN LADLARINDA MUSİQİ BƏSTƏLƏMƏK QAYDALARI

I. XALİS KVARTALAR QURULUŞU

5. «Segah» ladında musiqi bəstələnməsi

A. «Segah» ladı səsqatarının diapazonu

1/2 — 1 — 1 formulu üzrə qurulmuş və qovuşuq (zəncirvari) üsulda birləşmiş üç bərabər tetraxord «Segah» ladının səsqatarını əmələ gətirir.
Bu səsqatarında orta tetraxordun birinci pərdəsi ladın mayəsidir.
Birinci oktavadakı mi mayə olarsa, «Segah» ladının səsqatarı belə olar:

Bu səsqatarı ardıcıl xalis kvartalar sırasından ibarətdir:

B. Pərdələrin lad vəzifələri və onların sıçrayış imkanları

«Segah» ladı səsqatarında pərdələrin lad vəzifələri və onların sıçrayış imkanları belə olur.

Səsqatarının birinci pərdəsi əsas tonun alt aparıcı tonu vəzifəsini görür. Bu pərdədən sıçrayışlar etmək olmaz.

Səsqatarının ikinci pərdəsi əsas ton, yəni mayənin alt tersiyası vəzifəsini görür. Bu pərdədən mayəyə, onun üst aparıcı tonuna, kvintaya və kvintanın üst aparıcı tonuna sıçrayış etmək olar.

Səsqatarının üçüncü pərdəsinin heç bir vəzifəsi yoxdur.

Səsqatarının dördüncü pərdəsi ladın mayəsi vəzifəsini görür. Bu pərdədən yuxarıya doğru əsas tonun kvintasına, aşağıya isə tersiyaya (əsas tona) sıçrayış etmək olar.


Səsqatarının beşinci pərdəsi üst aparıcı ton vəzifəsini görür. Bu pərdədən yuxarıya doğru əsas tonun kvintasının üst aparıcı tonuna (mütləq kvintada tamamlanmaq şərtilə), aşağıya isə əsas tona sıçrayış etmək olar.

Səsqatarının altıncı pərdəsi əsas tonun kvintası vəzifəsini görur. Bu pərdədən yuxarıya doğru əsas tonun oktavasına, aşağıya isə mayəyə və əsas tona sıçrayış etmək olar.

Səsqatarının yeddinci pərdəsi əsas tonun kvintasının üst aparıcı tonu vəzifəsini görur. Bu pərdədən yuxarıya doğru əsas tonun oktavasına, aşağıya isə mayənin üst aparıcı tonuna sıçrayış etmək olar.

Səsqatarının səkkizinci pərdəsi əsas tonun kvintasına nisbətən medianta vəzifəsini görür. Bu pərdədən ancaq sekvensiyalarda tersiyavarı sıçrayışlar etmək mümkündür.

Səsqatarının doqquzuncu pərdəsi əsas tonun oktavası vəzifəsini görur. Bu pərdədən ancaq aşağıya doğru əsas tonun kvintasına və həmin kvintanın üst aparıcı tonuna sıçrayış etmək olar.

Səsqatarının onuncu pərdəsi sərhəd tonu vəzifəsini görür. Bu pərdədən sıçrayışlar etmək olmaz.

C. Mümkün olan sıçrayışlar cədvəli

 

D. Tam və yarım kadanslar

Tam kadans mayə ilə qurtarır.
Mayəyə ancaq yuxarıdan pilləvari və bilavasitə əsas tondan sıçrayışla yanaşmaq olar. Tam kadansa misallar:

Yarım kadans əsas tonun kvintasında dayanmaqla təşkil olunur.

Yuxarıda göstərilən pərdəyə həm yuxarıdan, həm də aşağıdan yalnız pilləvari yanaşmaq olar.

Yarım kadansa misallar:

[ Segah: səhifələr 1 2 ]

| Rast | Şur | Segah |