İKİNCİ HİSSƏ

XALQ ÜSLUBUNDA AZƏRBAYCAN LADLARINDA MUSİQİ BƏSTƏLƏMƏK QAYDALARI

III. KİÇİK SEKSTALAR QURULUŞU

1. «Bayatı-Şiraz» ladında musiqi bəstələnməsi

A. «Bayatı-Şiraz» ladı səsqatarının diapazonu

1 — 1 —1/2 formulası üzrə qurulmuş və orta yarımton vasitəsilə birləşmiş (üst tetraxordun birinci pərdəsinə nisbətən) iki bərabər tetraxord «Bayatı-Şiraz» ladının səsqatarını əmələ gətirir.

Bu səsqatarında alt tetraxordun axırıncı pərdəsi ladın mayəsidir. Birinci oktavadakı do səsi mayə olarsa, «Bayatı-Şiraz» ladının səsqatarı bu şəkildə olar:

Bu səsqatarı ardıcıl kiçik sekstalar sırasından ibarətdir.

B. Pərdələrin lad vəzifələri və onların sıçrayış imkanları

Yuxarıda göstərilən səsqatarında pərdələrin vəzifəsi və onların sıçrayış imkanları belə olur:

Səsqatarının birinci pərdəsi mayənin alt kvartası vəzifəsini görür. Bu pərdədən yuxarıya doğru mayəyə sıçrayış etmək olar.


Səsqatarının ikinci pərdəsi mayənin alt mediantası vəzifəsini görür. Bu pərdədən mayəyə və onun üst aparıcı tonuna sıçrayış etmək olar.


Səsqatarının üçüncü pərdəsi mayənin alt aparıcı tonu vəzifəsini görür. Bu pərdədən mayənin üst aparıcı tonuna sıçrayış etmək olar.


Səsqatarının dördüncü pərdəsi ladın mayəsi vəzifəsini görür. Bu pərdədən yuxarıya doğru: kvarta və kvinta, aşağıya doğru isə medianta və kvartaya sıçrayış etmək olar.


Səsqatarının beşinci pərdəsi mayənin üst aparıcı tonu vəzifəsini görür. Bu pərdədən yuxarıya doğru: mayənin kvarta və kvintasına, aşağıya doğru isə: Mayənin alt aparıcı tonuna sıçrayış etmək olar.

Səsqatarının altıncı pərdəsi mayənin üst mediantası vəzifəsini görür. Bu pərdədən yuxarıya doğru: mayənin kvintasına, aşağıya doğru isə: mayəyə sıçrayış etmək mümkündür.

Səsqatarının yeddinci pərdəsi mayənin üst kvartası vəzifəsini görür. Bu pərdədən aşağıya doğru: mayənin üst aparıcı tonuna və mayəyə sıçrayış etmək olar.


Səsqatarının səkkizinci pərdəsi mayənin kvintası vəzifəsini görür. Bu pərdədən aşağıya doğru: mayənin üst mediantasına, üst aparıcı tonuna və mayəyə sıçrayış etmək olar.

Səsqatarının doqquzuncu pərdəsi, mayə kvintasının üst aparıcı tonu vəzifəsini görür. Bu pərdədən ancaq mayənin üst kvartasına sıçrayış etmək olar.

C. Mümkün olan sıçrayışlar cədvəli

D. Tam və yarım kadanslar

Tam kadans mayə ilə qurtarır. Mayəyə ardıcıl pərdələrlə yuxarıdan və aşağıdan aparıcı tonlar vasitəsilə və bilavasitə kvintadan aşağıya və kvartadan yuxarıya sıçrayış etməklə yanaşmaq olar.

Yarım kadans alt medianta, kvarta, habelə üst aparıcı tonda dayanmaqla əldə edilə bilər. Bu halda üst aparıcı ton, hazırlanmamış gecikən səsdən ibarət olur; gecikən səs isə mayənin mediantasıdır.

 

 

[ Bayatı-Şiraz: səhifələr 1 2 ]