Azerbaycan Xalq musiqisinin esaslari

D. Tam və yarım kadanslar

Adətən bütün ladlarda tam kadans melodiyanın mayədə dayanması ilə müəyyənləşir. Azərbaycan ladlarından «Şüştər» və «Hümayun» bu cəhətdən istisna təşkil edir; «Şüştər» ladında melodiya mayədə dayanarsa, yarım kadans, mayənin alt kvartasında dayanarsa, tam kadans təsiri bağışlayır.

Mayəyə yuxarıdan və aşağıdan aparıcı tonlar vasitəsilə və bilavasitə alt kvartadan sıçrayış etməklə yanaşmaq olar; alt kvartaya isə yuxarıdan və aşağıdan ardıcıl pillələrlə, aparıcı tonlar vasitəsilə, həmçinin bilavasitə mayədən sıçrayış etməklə yanaşmaq olar. Kadanslara misallar:

2. «Şüştər» ladında melodiyalar bəstələnməsi

«Şüştər» ladında melodiyalar bəstələyərkən müvafiq fəsillərdə müxtəlif ladlara aid göstərilmiş qaydalar əsas götürülməlidir.

Aşağıda «Mayeyi-Şüştər» adlı birinci şöbəyə misal göstərilir.

«Mayeyi-Şüştər» tələb edir ki, birinci ifadə ikinci xanənin əvvəlində mayənin alt kvartasında, cavabverici ifadə isə dördüncü xanənin əvvəlində mayədə qurtararaq yarım kadans əmələ gətirsin.
Cavabverici cümlə səkkizinci xanənin əvvəlində mayənin alt kvartası ilə tam kadans kimi qurtardıqdan sonra, variasiya şəklində və ya eynilə təkrarlanmasını tələb edir.

Sonra «Tərkib» adlı şöbə gəlir. «Tərkib»in birinci ifadəsi ümumiyyətlə mayənin üst aparıcı tonu ilə başlanır. Bu ifadə ikinci xanənin əvvəlində həmin pərdədə və habelə mayədə dayanmağa yol verir. Cavabverici ifadə dördüncü xanənin əvvəlində mütləq ladın mayəsində qurtarır. Birinci cümlə variasiya şəklində təkrarlanmasını tələb edir. Təkrarlanma zamanı bir variant kimi mayənin üst aparıcı tonundan səsqatarı xaricinə, daha doğrusu, mayə mediantasından bir ton yuxarıya sıçrayış etmək olar.

Variant şəklində olan bu cümləyə «Mayeyi-Şüştər»in cavabverici cümləsini birləşdirmək lazımdır.